Werken de huidige vaccins voldoende als er nieuwe virusvarianten opduiken? Kun je twee vaccins combineren, zolang er schaarste is? Heeft het zin om kinderen te vaccineren? Om dit soort vragen te beantwoorden is VACCELERATE opgezet: een Europees netwerk in 21 landen voor klinische studies met COVID-19-vaccins. Het UMC Utrecht coördineert de capaciteitsopbouw van de studielocaties.

Nu de vaccinatieprogramma’s tegen COVID-19 in de meeste Europese landen op stoom komen, is er nog steeds veel dat we niet weten, vertelt kinderarts-epidemioloog

Patricia Bruijning. “Geven gevaccineerden het virus wel of niet door aan andere mensen? Hoe veilig en effectief zijn de vaccins voor zwangere vrouwen? Hoe zit het met kinderen? Helpt vaccinatie bij hen om de circulatie van het virus te onderdrukken en hebben zij zelf baat bij vaccinatie? Hoe zit het met mensen van wie de afweer minder goed werkt? Wanneer beginnen we met een herhalingsprik? Het zijn allemaal vragen die relevant zijn voor het vaccinatiebeleid.”

Combi-vaccinatie
En er zijn er meer. Corona is, zoals Patricia het noemt, een ‘moving target’. “We moeten voortdurend kunnen bijsturen. Misschien duiken er op korte termijn nieuwe varianten op waarvoor we de bestaande vaccins snel moeten updaten. Of je wil in een situatie van schaarste – nu of in de toekomst – verschillende vaccins combineren.” Vraag is dan of dat veilig kan, iemand bijvoorbeeld eerst een BioNTech/Pfizer-vaccin geven en als tweede prik AstraZeneca. Zo’n combi-vaccinatie kan logistieke voordelen hebben, zodat je sneller meer mensen kunt vaccineren. De combi kan zelfs gezondheidswinst opleveren, als beide vaccins – juist door de verschillen – elkaar aanvullen en gezamenlijk meer bescherming bieden.

VACCELERATE
Patricia: “Uiteraard moet je bij vaccinonderzoek nooit over één nacht ijs gaan. Beschermingsduur, bijwerkingen, alles wat relevant is, moet wetenschappelijk verantwoord onderzocht worden, ook nu we midden in een pandemie zitten.” Om dit niet alleen zorgvuldig maar ook snel en efficiënt te kunnen doen, is VACCELERATE van start gegaan: een Europees netwerk voor klinische vaccinstudies, waaraan 16 EU-lidstaten en 5 geassocieerde landen, waaronder Israël en Zwitserland, deelnemen. VACCELERATE zal hierbij nauw samenwerken met onder meer vaccinontwikkelaars, het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Er is 12 miljoen euro aan Europees geld vrijgemaakt voor de oprichting van het netwerk, dat de samenwerking bij klinische studies met COVID-19-vaccins vlotter moet laten verlopen. Daarnaast wordt het netwerk ook opgezet om Europa voor te bereiden op toekomstige infectieziekten.

Klinische proeflocaties
Binnen VACCELERATE coördineert Patricia de capaciteitsopbouw van klinische proeflocaties in de 21 deelnemende Europese landen. Patricia: “In het UMC Utrecht hebben we al veel ervaring opgedaan met de opzet van CLIN-NET , een soortgelijk netwerk van studielocaties voor COMBACTE, een Europees samenwerkingsverband ter bestrijding van antibioticaresistentie. Dat helpt enorm. Het idee is nu om snel Europese vaccinstudies te kunnen starten voor verschillende vaccintypes en voor verschillende leeftijds- en patiëntencategorieën. Daarvoor zijn grote groepen mensen nodig. En bij vaccins gaat het niet alleen om patiënten maar ook om gezonde vrijwilligers. Dat vraagt om specifieke eisen waaraan studielocaties moeten voldoen. Denk bijvoorbeeld aan ziekenhuizen, huisartsenpraktijken en consultatiebureaus maar ook aan lokale GGDs. Stel dat je wil onderzoeken of er een verschil is tussen scholen waar kinderen wel zijn gevaccineerd en scholen waar kinderen niet zijn gevaccineerd. Dan haak je bijvoorbeeld de GGD in de desbetreffende regio aan.”

Trainingen
“We kijken niet alleen naar geschikte studielocaties, maar geven ook trainingen”, vervolgt ze. Niet overal is al voldoende kennis aanwezig om mee te doen en de deelnemende professionals moeten natuurlijk wel voldoende gekwalificeerd zijn om de studies volgens de geldende standaarden te doen.” Het gaat dan om uiteenlopende zaken als deelnemers screenen, medische controles en gegevens verzamelen, gestandaardiseerd administreren en procedures om een placebo of vaccin toe te kennen. Maar ook om praktische zaken als het toedienen van het vaccin en het weggooien van het afval. “Al deze processen moeten volgens bepaalde stappen doorlopen worden en ze moeten kwalitatief in orde zijn.”

Europees plan tegen virusvarianten
VACCELERATE is onderdeel van een groter Europees programma om nieuwe varianten van het coronavirus het hoofd te bieden: HERA Incubator. Behalve op onderzoek naar en snelle productie van aangepaste of nieuwe COVID-19-vaccins richt dit programma zich ook op het opsporen en analyseren van nieuwe virusvarianten en een snellere formele goedkeuring van vaccins. Lees meer over vaccinatie tegen COVID-19 in de EU (Nederlandstalig).